مالیات تراکنش‌های بانکی؛ آنچه هر صاحب کسب‌وکار باید بداند
امروزه کمتر کسی را پیدا می‌کنید که در کسب‌وکار خود از ابزارهای پرداخت الکترونیکی مانند کارتخوان استفاده نکند. این دستگاه‌ها، فارغ از نوعشان (چه یک کارتخوان سیار باشد که همیشه همراهتان است، چه یک کارتخوان اندرویدی پیشرفته یا حتی یک کارتخوان ثابت در محل کار)، بخش جدایی‌ناپذیر فعالیت‌های روزمره ما شده‌اند. اما با گسترش استفاده از این ابزارها، مبحث “مالیات تراکنش‌های بانکی” هم بیش از پیش مطرح شده و تبدیل به یکی از دغدغه‌های اصلی فعالان اقتصادی شده است.
در این بلاگ، قصد داریم بر اساس آخرین تغییرات و اخبار در مورد مالیات ها، به زبانی ساده و کاربردی، به این موضوع مهم بپردازیم. هدف این است که شما به عنوان یک صاحب کسب‌وکار، درک شفاف‌تری از نحوه عملکرد سازمان امور مالیاتی در این زمینه پیدا کنید و بدانید چگونه می‌توانید با مدیریت صحیح، از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری کنید.
مالیات تراکنش‌های بانکی چیست و چرا اینقدر مهم شده است؟
تصور کنید تمام پول‌هایی که در کسب‌وکارتان جابه‌جا می‌شود، زیر ذره‌بین قرار بگیرند. مالیات تراکنش‌های بانکی دقیقاً همین مفهوم را دنبال می‌کند. این مالیات به عنوان درصدی از مبلغ تراکنش‌ها، بر اساس گردش مالی حساب‌های بانکی شما مورد بررسی قرار می‌گیرد. هدف اصلی دولت از تمرکز بر این حوزه، شفاف‌سازی فعالیت‌های اقتصادی، مبارزه با فرار مالیاتی و در نهایت، افزایش درآمدهای عمومی کشور است.
خبر مهم این است که دولت (چه در دوره سیزدهم و چه با تاکید بیشتر در دولت چهاردهم) تمرکز ویژه‌ای بر این موضوع دارد. دستور رئیس‌جمهور مبنی بر دسترسی برخط سازمان امور مالیاتی به تمام تراکنش‌های بانکی، نشان از جدیت این رویکرد دارد. هدف این است که فشار مالیاتی از روی اقشار حقوق‌بگیر و صنوف با درآمدهای پایین برداشته شود و مالیات‌ستانی عمدتاً بر اساس گردش‌های مالی بالا و مقابله با فرارهای مالیاتی انجام شود.
آیا همه تراکنش‌ها بررسی می‌شوند؟ سقف بررسی چقدر است؟
شاید این سؤال برایتان پیش بیاید که آیا هر مبلغ کوچک یا بزرگی که در حساب بانکی من جابه‌جا می‌شود، مورد بررسی قرار می‌گیرد؟ بر اساس بخشنامه‌های جدید سازمان امور مالیاتی، هیچ سقف مبلغی برای “شروع رسیدگی” به تراکنش‌ها تعیین نشده است. این برخلاف رویه قبل از سال ۱۳۹۵ است که گفته می‌شد حساب‌های زیر ۵ میلیارد تومان بررسی نمی‌شوند.
با این حال، منطق حکم می‌کند و منابع نیز اشاره دارند که حساب‌هایی با گردش مالی بالا به صورت ویژه در کانون توجه قرار دارند. برخی منابع به سقف‌های گردش مالی بیش از ۵ میلیارد ریال (معادل ۵۰۰ میلیون تومان) در ماه یا ۵ میلیارد تومان در سال برای تراکنش‌های غیررسمی که مشمول رسیدگی می‌شوند، اشاره کرده‌اند. حتی حساب‌های قرض‌الحسنه بزرگی که ممکن است برای فعالیت‌های غیررسمی استفاده شوند، در لیست موارد ۱۸۱ (مواردی که منجر به رسیدگی مالیاتی می‌شوند) قرار دارند.
این یعنی هرچند سقف رسمی برای آغاز بررسی وجود ندارد، اما گردش‌های مالی بزرگ، به خصوص آن‌هایی که ماهیت آن‌ها برای سازمان مالیاتی مبهم باشد، قطعاً احتمال رسیدگی را به شدت افزایش می‌دهند. استفاده شما از کارتخوان در کسب‌وکارتان، به صورت طبیعی گردش مالی ایجاد می‌کند که این گردش‌ها شفاف و قابل پیگیری هستند. اما اگر همزمان از روش‌های دریافت پول دیگری استفاده می‌کنید یا گردش‌های شخصی و کاری شما در یک حساب درهم آمیخته است، این موضوع می‌تواند رسیدگی را پیچیده‌تر کند.
اگر تراکنش‌هایم بررسی شد، چه اتفاقی می‌افتد؟
وقتی اطلاعات یک تراکنش به اداره مالیاتی می‌رسد، اولین کار آن‌ها شناسایی شما به عنوان صاحب حساب و بررسی وجود پرونده مالیاتی است. اگر پرونده داشته باشید، موضوع به حوزه مالیاتی مربوط به شما ارجاع داده می‌شود. در این مرحله، شما باید توضیحات کتبی ارائه دهید و ماهیت تراکنش‌ها را مشخص کنید.
نکته بسیار مهم اینجاست: به صورت پیش‌فرض، کل پول‌های واریزی به حساب بانکی شما که نتوانید ثابت کنید محل این پول‌ها معاف از مالیات یا غیرتجاری بوده است، برای شما “فروش” یا “درآمد” در نظر گرفته می‌شود.
بعد از در نظر گرفتن مبلغ به عنوان درآمد، مالیات شما محاسبه می‌شود. اگر مدارک کافی برای اثبات هزینه‌ها یا ماهیت فعالیت خود ارائه ندهید، ممکن است از روش “علی‌الرأس” استفاده شود. در این روش، بر اساس نوع فعالیت شما، یک “ضریب” به درآمد فرضی شما (که همان واریزی‌ها است) ضرب می‌شود تا سود فعالیت شما تخمین زده شود و سپس مالیات از این سود محاسبه می‌گردد. ممکن است این ضریب تا ۴۵ درصد یا حتی تا ۷۰ درصد هم باشد!
اما اگر بتوانید اثبات کنید (مثلاً با ارائه فاکتورهای خرید و فروش، قراردادها و مدارک دیگر) که فعالیت شما با ضریب سود پایین‌تری (مثلاً یک عمده‌فروشی مواد غذایی با ۵ درصد سود) انجام شده است، ضریب اعمالی کاهش می‌یابد و در نتیجه، مالیات کمتری پرداخت خواهید کرد. اینجاست که اهمیت داشتن مستندات شفاف و مرتب خودش را نشان می‌دهد.
نرخ مالیات بر تراکنش‌ها چگونه محاسبه می‌شود؟
نرخ مالیات بر اساس سقف‌های درآمدی شما (یا آنچه سازمان مالیاتی به عنوان درآمد شما تشخیص می‌دهد) متفاوت است:
برای اشخاص حقیقی (مانند اکثر صاحبان کسب‌وکار کوچک و متوسط)
- ✔ درآمدهای تا ۵۰ میلیون تومان: ۱۵ درصد مالیات
- ✔ درآمدهای بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان: ۲۰ درصد مالیات
- ✔ درآمدهای بالای ۱۰۰ میلیون تومان: ۲۵ درصد مالیات
نکته‌ای که در منبع به آن اشاره شد، این است که تراکنش‌های با ماهیت درآمدی بالای ۵ میلیارد ریال (۵۰۰ میلیون تومان) در ماه، مشمول مالیات ۲۵ درصدی بر مبلغ مازاد بر ۱۰۰ میلیون تومان خواهند بود. این می‌تواند به این معنی باشد که اگر حجم تراکنش‌های درآمدی شما بالا باشد و این درآمد تشخیص داده شده از ۱۰۰ میلیون تومان بیشتر شود، بخش مازاد با نرخ ۲۵ درصد مشمول مالیات می‌شود.
برای اشخاص حقوقی (شرکت‌ها)
همچنین برای برخی گروه‌ها مانند بازنشستگان، مستمری‌بگیران و افراد فاقد شغل، سقف‌های مشخصی (به ترتیب ۲۰ میلیارد ریال، ۱۰ میلیارد ریال و ۵ میلیارد ریال) برای بررسی تراکنش‌ها وجود دارد و مبالغ بالای این سقف‌ها، اگر ماهیت درآمدی داشته باشند، برای مبالغ بیش از ۱۰۰ میلیون تومان با نرخ ۲۵ درصد مشمول مالیات می‌شوند.
کدام تراکنش‌ها از مالیات معاف هستند؟
خبر خوب این است که همه تراکنش‌های بانکی شما به معنی درآمد مشمول مالیات نیستند. بسیاری از جابه‌جایی‌های پول، ماهیت غیردرآمدی دارند یا قبلاً مالیات آن‌ها پرداخت شده است. این موارد معاف از مالیات تراکنش هستند:
- ✔ جابه‌جایی پول بین حساب‌های بانکی خودتان.
- ✔ دریافت یا پرداخت وام و تسهیلات (اصل پول).
- ✔ وجوهی که قبلاً به کسی قرض داده‌اید و اکنون پس گرفته‌اید.
- ✔ وجوهی که از کسی قرض گرفته‌اید و قرار است بعداً پس بدهید.
- ✔ وجوهی که قبلاً مالیات آن‌ها پرداخت شده (مانند حقوق، اجاره‌ای که رسید معتبر دارد، ارث، مهریه).
- ✔ واریز و برداشت‌های مربوط به هزینه‌های عمومی و روزمره (نیاز به اثبات دارد).
- ✔ سودهای بانکی دریافتی از سپرده‌ها.
- ✔ جابه‌جایی پول بین حساب‌های شرکا در همان کسب‌وکار.
- ✔ دریافت و پرداخت‌های مربوط به سهامداران و اعضای هیئت مدیره (باید ماهیت آن مشخص باشد).
- ✔ درآمد حاصل از خرید و فروش سهام در بورس.
- ✔ انتقال پول بین حساب‌های اشخاص دیگر به شرطی که ماهیت غیردرآمدی داشته باشد (مثل کمک هزینه، هدیه).
- ✔ برداشت‌های شخصی که از حساب‌های شرکتی انجام می‌شوند (این هم نیاز به مستندسازی دارد که برداشت شخصی است نه هزینه شرکت).
- ✔ تراکنش‌هایی با ماهیت درآمدی که در هنگام معامله، مالیات آن‌ها پرداخت شده است (مانند برخی معاملات خاص).
- ✔ تراکنش‌هایی (با ماهیت درآمدی) که طبق قانون دارای نرخ صفر مالیاتی یا معافیت هستند (مانند درآمدهای کشاورزی، وقف، نذورات).
نکته کلیدی: برای اثبات اینکه یک تراکنش جزو موارد معاف است، شما باید اسناد و مدارک مربوطه را ارائه دهید. این مدارک می‌تواند شامل قرارداد وام، مدارک رسمی ارث، سند مهریه، فاکتورهای خرید و فروش، رسید پرداخت حقوق و اجاره، و هر مدرک معتبر دیگری باشد. توصیه قوی این است که شما خودتان پیش‌قدم شوید و این تراکنش‌های غیردرآمدی را شناسایی، تفکیک و مستند کنید، قبل از اینکه سازمان مالیاتی از شما توضیح بخواهد.
مثال‌هایی از دنیای واقعی شما
اجازه دهید با چند مثال عینی، موضوع را ملموس‌تر کنیم. شما که هر روز با خرید کارتخوان و استفاده از آن سروکار دارید، ممکن است با شرایطی شبیه این‌ها مواجه شوید:
سناریوی اول: حساب شخصی و کاری درهم آمیخته
فرض کنید شما یک مغازه کوچک دارید و برای راحتی، هم پول فروش‌های روزانه کارتخوان سیار خود را به حساب شخصی‌تان واریز می‌کنید و هم اجاره خانه یا قسط ماشینتان را از همین حساب پرداخت می‌کنید. همچنین ممکن است دوستی مبلغی را به شما قرض داده و به همین حساب واریز کرده باشد. اگر گردش این حساب بالا باشد، سازمان مالیاتی ممکن است تمام واریزی‌ها را به عنوان فروش مغازه شما در نظر بگیرد.
راهکار: شما باید بتوانید ثابت کنید کدام واریزی‌ها مربوط به فروش (با ارائه فاکتور و دفاتر) و کدام مربوط به قرض (با ارائه قرارداد قرض) یا سایر موارد معاف بوده است. داشتن حساب‌های جداگانه برای کسب‌وکار و زندگی شخصی می‌تواند این فرآیند را بسیار ساده‌تر کند.
سناریوی دوم: کمک گرفتن از حساب آشنایان
شاید برای اینکه حجم گردش حساب اصلی کسب‌وکارتان زیاد دیده نشود، از حساب بانکی همسر یا برادرتان برای دریافت برخی پول‌ها استفاده کنید. بر اساس منبع، این کار می‌تواند باعث مسئولیت مالیاتی برای صاحب آن حساب شود!
راهکار: اگر به هر دلیلی این کار را کردید، آن شخص (صاحب حساب) باید بتواند ماهیت این واریزی‌ها را ثابت کند یا شما باید رسماً بپذیرید که مسئولیت این تراکنش‌ها و مالیات احتمالی آن با شماست و بتوانید مدارک لازم را ارائه دهید. شفافیت و استفاده از حساب‌های مربوط به خود کسب‌وکار بهترین راه است.
سناریوی سوم: وام‌های با سود
شما برای گسترش کسب‌وکارتان یا خرید کارتخوان اندرویدی جدید، مبلغی را با سودی مشخص از کسی قرض می‌گیرید و سود آن را هم از طریق حساب بانکی پرداخت می‌کنید. سازمان مالیاتی این سود پرداختی را به عنوان “کارمزد” در نظر گرفته و آن را مشمول مالیات می‌داند.
راهکار: هنگام بررسی مالیاتی، سودهای پرداختی روی وام‌های غیربانکی می‌تواند مورد توجه قرار گیرد و به عنوان هزینه قابل قبول مالیاتی پذیرفته نشود مگر اینکه چارچوب قانونی مشخصی داشته باشد. این مورد پیچیدگی‌های خود را دارد و مشاوره با متخصص توصیه می‌شود.
این مثال‌ها نشان می‌دهند که چرا آگاهی از قوانین و مستندسازی دقیق امور مالی برای شما که از خرید کارتخوان و ابزارهای پرداخت الکترونیکی استفاده می‌کنید، حیاتی است.
مسائل جدی‌تر: تراکنش‌های مشکوک و پولشویی
باید توجه داشت که در کنار بررسی‌های مالیاتی معمول، اگر ممیز مالیاتی به فعالیت‌های شما (مانند تراکنش‌های بسیار بزرگ و بی‌منطق یا دریافت پول از منابع نامشخص) مشکوک شود و احتمال پولشویی دهد، پرونده شما وارد فاز جدی‌تری می‌شود و به واحد مبارزه با پولشویی ارجاع داده خواهد شد. در این مرحله، نهادهای نظارتی نیز ممکن است دخیل شوند و فرآیند بررسی بسیار دقیق و گاهی سخت‌گیرانه خواهد بود. همچنین، همکاری با افرادی که قصد فرار مالیاتی دارند نیز جرم محسوب می‌شود. پس همواره در چارچوب قوانین فعالیت کنید.
پرداخت مالیات چگونه انجام می‌شود؟
اگر مشمول پرداخت مالیات بر اساس تراکنش‌های بانکی تشخیص داده شدید، پرداخت آن به صورت الکترونیکی از طریق سامانه سازمان امور مالیاتی به آدرس tax.gov.ir امکان‌پذیر است. با ورود به سایت، انتخاب گزینه پرداخت الکترونیک مالیات، وارد کردن اطلاعات کاربری، صدور قبض جدید و تأیید آن می‌توانید پرداخت آنلاین را انجام دهید.
سخن پایانی
تمرکز دولت بر مالیات‌ستانی از طریق رصد تراکنش‌های بانکی یک واقعیت است و شما به عنوان صاحب کسب‌وکاری که از ابزارهای پرداخت الکترونیکی مانند کارتخوان استفاده می‌کنید، باید نسبت به آن آگاه باشید. کلید اصلی در این سیستم، شفافیت و مستندسازی است. هر تراکنش ورودی به حساب شما می‌تواند به عنوان درآمد تلقی شود، مگر اینکه شما خلاف آن را اثبات کنید. بنابراین، توصیه می‌شود:
- ✔ حساب‌های بانکی شخصی و کاری خود را حتی‌الامکان تفکیک کنید.
- ✔ برای تمام فعالیت‌های درآمدی و هزینه‌های کسب‌وکارتان، فاکتور و مدارک معتبر نگهداری کنید.
- ✔ برای تراکنش‌هایی با ماهیت غیردرآمدی (مانند وام، قرض، سرمایه شخصی وارد شده به کسب‌وکار)، اسناد و مدارک لازم را جمع‌آوری و نگهداری کنید.
- ✔ از نرم‌افزارهای حسابداری مناسب استفاده کنید تا بتوانید تراکنش‌ها، درآمدها و هزینه‌های خود را به درستی مدیریت و دسته‌بندی کنید.
- ✔ در صورت لزوم و پیچیدگی شرایط، حتماً با یک متخصص مالیاتی مشورت کنید.
این رویکرد نه تنها شما را در برابر بررسی‌های مالیاتی محافظت می‌کند، بلکه به شما در مدیریت بهتر کسب‌وکار و برنامه‌ریزی مالی نیز کمک شایانی خواهد کرد. شفافیت، بهترین سپر در برابر ابهامات مالیاتی است.
